به گزارشامروله، گروه دانش و فناوری، معصومه بخشی پور: شبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساخت ارتباطی فضای مجازی کشور یکی از مهمترین پروژههای ملی محسوب میشود که تحقق آن بنا بر رویکردهای جهانی و ضرورتهای ملی از جمله ارائه خدمات زیرساختی پیشرفته، مستقل و مطابق با نیازهای کشور و حفاظت از اطلاعات کاربران در برابر تهدیدات امنیتی الزام شده است.
در آبان ماه امسال و پس از قطع مقطعی شبکه اینترنت در کشور، موضوع تابآوریشبکه ملی اطلاعات به عنوان زیرساختی مستقل از شبکه اینترنت، بار دیگر مورد توجه قرار گرفت و از آنجایی که این شبکه نتوانست به تمامی درخواستها پاسخ دهد، با انتقادهای مختلفی در خصوص عدم اجرای کامل الزامات مرتبط با این شبکه و تأخیر در پیاده سازی و اجرا، روبرو شد.
به نحوی که حسن روحانی رئیس جمهور اواسط آذرماه و همزمان با جلسه ارائه لایحه بودجه ۹۹ در مجلس، اعلام کرد که مقام معظم رهبری اخیراً تاکیداتیدرخصوصشبکه ملی اطلاعات داشتهاند.
اهمیت شبکه ملی اطلاعات در حدی است که پیش از این نیز مقام معظم رهبری بارها بر لزوم ایجاد شبکه ملی اطلاعات تاکید داشتهاند و کوتاهی در این خصوص را گوشزد کردهاند.
در این زمینهرضا تقی پور عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی و وزیر اسبق ارتباطات و فناوری اطلاعاتدر گفتگویی باخبرنگار مهر، جزئیات بیشتری از تأکیدات مقام معظم رهبری و برنامههای دولت برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات را تشریح کرد.
متن این گفتگو به شرح زیر است.
* با وجود اینکه از زمان مسئولیت شما در وزارت ارتباطات به عنوان وزیر ارتباطات دولت دهم، موضوع شبکه ملی اطلاعات مطرح بوده، اما همچنان پیاده سازی کامل این شبکه با اما و اگرهایی مواجه است. به عنوان نخستین سوال، هدف از اجرای شبکه ملی اطلاعات چه بوده و روند اجرای این پروژه ملی چگونه پیش میرود؟
شبکه ملی اطلاعات از سال ۸۹ در برنامه پنجم توسعه به تصویب رسید و دو هدف اصلی را دنبال میکرد. این اهداف در مصوبه شورای عالی فضای مجازی تحت عنوان «سند ضرورت تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» تعریف و مطرح شد. در این سند مهمترین بحثی که در تعریف شبکه ملی اطلاعات مطرح شد مربوط به موضوع «استقلال» این شبکه بود که در الزامات ۶گانهمصوبه شورای عالی فضای مجازی در سال ۹۲ مورد تاکید قرار گرفته است.
به این معنی که از آنجایی که روز به روز خدمات شبکهایو دولت الکترونیکی در کشور در حال شکلگیریاست، مدیریت اینترنت به صورت یکجا و در اختیار آمریکا، تهدیدی راهبردی محسوب میشود. حتی کشورهای اروپایی نیز در مدیریت اینترنت دخالتی ندارند و اگر آمریکا بخواهد روزی ایران را از اینترنت محروم کند، کشور در حوزههای مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آسیب جدیمیبیند.برایناساس موضوع استقلال شبکه ملی اطلاعات تاکید شده است.
موضوع بعدی در زمینه پرداختن به بحث شبکه ملی اطلاعات در کشور، مربوط به تعرفه ارزان است. چرا که هم اکنون بابت خرید پهنای باند اینترنت، نرخ به صورت ارز پرداخت میشود و زمانی که اطلاعات در سرورهای خارجی ذخیره شده و مجدداً وارد کشور میشود، هزینه مازاد به مردم تحمیل میشود.
بنابرآمار کشورهایی که مدلی از شبکه ملی اطلاعات دارند اگر اطلاعات در داخل کشور تولید و ذخیره شود، میتوان جلوی هزینه اضافی را گرفت. برای مثال در کره جنوبی، بیش از ۸۵ درصد اطلاعات در داخل کشور تولید میشود و در این کشور هیچ نیازی به پهنای باند اینترنت بینالمللنیست.برایناساس ما نیز در تعریف شبکه ملی اطلاعات، این بحث جدی و الزامآوررا مطرح کردهایمتا هزینه اضافی به مردم تحمیل نشود و در صورتی که بتوان اطلاعات داخل کشور را در داخل ذخیره و مبادله کرد، نیازی به پهنای باند اینترنت بینالمللنخواهیم داشت.
در این خصوص در مصوبه دی ماه سال ۹۲، موضوع ایجاد شبکهایپرظرفیت و پهن باند با تعرفه رقابتی شامل مراکز داده، به وزارت ارتباطات الزام شد.
* علاوه بر موضوع تعرفه ارزان قیمت که به دنبال تبادل اطلاعات در داخل کشور مدنظر قرار گرفته است، به نظر میرسد موضوع امنیت اطلاعات نیز از دیگر دلایلی است که بر لزوم ترافیک داخلی در شبکه ملی اطلاعات، بر آن تاکید شده است؟
بله؛ در کنار این مباحث، بحث امنیت اطلاعات از موضوعات مربوط به شبکه ملی اطلاعات بوده است. به این معنی که اطلاعات زمانی که از کشور خارج میشود، موضوع امنیت آن همراه با نگرانی است.
چرا که طبق اطلاعات وزارت ارتباطات، روز به روز شاهد بروز حملات اینترنتی علیه کشورمان هستیم و البته روند دنیا نیز همین طور است. اطلاعات در فضای سایبری در معرض سرقت و بهره برداری است و هر چقدر مسیر تبادل اطلاعات طولانیتر باشد و اطلاعات در خارج از کشور ذخیره و رد و بدل شود، طی این مسیر تهدیدات بیشتری ایجاد میشود.
طبق آمار وزارت ارتباطات، سال گذشته چندین میلیون تهدید علیه درگاههای ورودی کشور صورت گرفت و باید توجه داشت که همراه با این اطلاعات، تهدیدات و حملات نیز وارد کشور میشود.برایناساس طبق الزامات شبکه ملی اطلاعات، نیازمند دژی مستحکم در برابر اینگونه حملات هستیم.
نکته آخری که در خصوص شبکه ملی اطلاعات در سند تبیین الزامات این شبکه مورد تاکید قرار گرفته مربوط به لزوم ارائه خدمات پایه کاربردی با کیفیت بالاتر است که در بند ۳ این سند با تاکید بر تضمین کیفیت و قابلیت تحرک، تعریف شده است.
* با این وجود آیا در این سند موضوع قطع دسترسی به اینترنت با داشتن شبکه ملی اطلاعات مطرح نشده است؟ چون با توجه به اینکه موضوع استقلال در شبکه ملی اطلاعات مطرح است، آیا این به معنای قطع دسترسی به اینترنت نیست؟
البته طبق این سند، دسترسی به سایر شبکههای خارج از کشور،جزومأموریت شبکه ملی اطلاعات است و این شبهه و تهمتی که از ابتدا به شبکه ملی اطلاعات زده شد که «قصد قطع اینترنت را دارند»، به هیچ عنوان درست نیست. اگرچه برخی این تهمت را مطرح کردند، اما دقیقاً در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات، باید دسترسی به اینترنت و اطلاعات در هر لحظه و مکان قطعاً تداوم داشته باشد.
در شبکه ملی اطلاعات، قطع ارتباط منظور نیست، اما با توجه به حجم زیاد تولید اطلاعات در داخل کشور، ضرورتی ندارد که این حجم از اطلاعات خارج از کشور شود.
به بیان دیگر کماکان یکی از خدماتی که در شبکه ملی اطلاعات تعریف شده، دسترسی به اینترنت است اما صلاح نیستزیرساختهایحیاتی کشور روی اینترنت باشد. تهدیدات اینترنت غیرقابل مهار است و نبایدزیرساختهارا رها کرد. این موضوع از سوی سازمان پدافند غیرعامل نیز ابلاغ شده و نبایدزیرساختهایحیاتی مانند آب، برق و گاز روی شبکه اینترنت باشد.
مطالعات کشورهای دیگر هم روی این موضوع صحه میگذارد و اتفاقاتی که در دنیا رخ میدهد نیز این موضوع را نشان میدهد..
*در حوادث اخیر و قطع اینترنت در آبان ماه، آیا شبکه ملی اطلاعات از پس این الزامات برآمد؟ تابآوریاین شبکه را چگونه ارزیابی میکنید؟
در حوادث اخیر قطع اینترنت، اگرچه محدود شدن دسترسی به اینترنت مطلوب نبود و کشور نیاز داشت که خدمات شبکهایتداوم پیدا کند، اما این تمرین نشان داد که اقدامات خوبی در زمینههای بانکی و حمل و نقل صورت گرفته و این شبکهها توانستند با کمترین مشکل خدمات رسانی کنند. در همین حال دسترسی به سایتهای خبری و ایمیلهای داخلی نیز از جمله نکات مثبتی بود که با توجه به اهداف شبکه ملی اطلاعات، محقق شد. اما به هر حال کم و کاستیهای مشخصی نیز در ارائه خدمات شبکه ملی اطلاعات دیده شد.
برای مثال به رغم اینکه از ابتدا مأموریت این شبکه داشتن موتور جستجوی بومی بود، اما به دلیل آنکه درسالهایگذشته تمهیدات لازم اندیشیده نشده بود، متأسفانه در این حوزه با مشکل مواجه شدیم.
هم اکنون شاهد هستیم که به دلیل این کم کاریها، گوگل در ایران در رتبه اول قرار دارد و با وجودی که بسیاری از مردم به گوگل نیاز ندارند اما به آن مراجعه میکنند. همه مردم به گوگل نیاز ندارند اما از آنجایی که آدرس مستقیم یک سایت را حفظ نیستند از گوگل استفاده میکنند. در حالی که این سادهترین کاری است که یک موتورجستجومیتواند انجام دهد و ظرفیتشرکتهایداخلی ما نیز برای این ظرفیت، کافی است. اما متأسفانه در ۶ سال اخیر توجه خوبی به این بحث نشد و با وجودی که در ابتدا موتورهایجستجوییمانند یوز و پارسی جو ایجاد شد اما از سال ۹۲ فعالیت آنها راکد ماند و در حوادث اخیر ما از این قسمت آسیب دیدیم.
به نظر من نیاز بهموتورجستجویبومی ضروری است اما خیلی هم پیچیده نیست و توان داخلی بدون هزینه بالا، امکان فراهم کردن این بستر را دارد.
* پس به نظر شما مشکل از کجاست که ما نتوانستهایمدر این مدت، به یک جویشگر قوی که قابلیت ارائه خدمات اولیه به کاربران را داشته باشد، دست یابیم؟
به نظر میرسد مهمترین مشکل فعلی در بخش نرم افزارهای پایه داخلی به فقدان یکابررایانشو یک مرکز ذخیره داده بازمی گردد. ما نیاز به یک CDN سراسری قوی (شبکه توزیع محتوا) در کشور داریم تا مشکلموتورجستجوو ایمیل داخلی را حل کنیم. مشکل فعلی مربوط به تواناییشرکتهایدانش بنیان نیست. بلکهزیرساختهایرایانش ابری در شبکه ملی اطلاعات ایجاد نشده است. والا با نرم افزارهای ایجاد شده از سویشرکتهایدانش بنیان، آمادگی پوشش خدمات به کاربران در این زمینه وجود دارد.
ما نیاز به یک CDN سراسری قوی (شبکه توزیع محتوا) در کشور داریم تا مشکلموتورجستجوو ایمیل داخلی را حل کنیم. مشکل فعلی مربوط به تواناییشرکتهایدانش بنیان نیست. بلکهزیرساختهایرایانش ابری در شبکه ملی اطلاعات ایجاد نشده استاز سوی دیگر، در زمینه پیامرسانهابه رغم آنکه کارهای خوبی طی ۲ سال گذشته صورت گرفت اما هنوز هم زیرساخت اطلاعاتی قوی و شبکه توزیع محتوای خوبی نداریم. به همین دلیل پیامرسانها، در حوادث اخیر کارآمدی کاملی نداشتند و محدودیت سخت افزاری و منابع شبکه باعث شد آنطور که باید نتوانند نیاز کاربران را پاسخگو باشند. در این خصوص دولت باید مسئولیت بپذیرد و حمایت کند.
* با این حال این سوال به وجود میآید که چرا در کشورهای مختلف دنیا، شبکههای پیامرسانخودکفا هستند ودولتهانقشی در کارآمدی آنها ندارند؟
عمده اینها در شروع و راه اندازی با همت حاکمیت توانستند رشد کنند. پس از آن منابع درآمدی آنها به جایی میرسد که خودگردان خواهند شد. چرا که در حال حاضر برای رشد یک پیامرسانفقط حمایتهای مادی مطرح نیست، باید حمایتهای قانونی و حقوقی نیز صورت گیرد. برای مثال همانطور که ورود کالا به کشور، بدون پرداخت سود گمرکی ممکن نیست، نباید اجازه دهیم نرم افزارهای خارجی بدون پرداخت هزینه وارد کشور شوند. باید برای آنها مالیات و عوارضدرنظرگرفت.
* وزارت ارتباطات مدعی شده که ۸۰ درصد الزامات شبکه ملی اطلاعات را محقق کرده است؟ آیا این میزان قابل تأیید است؟ و اگر این مهم، محقق شده، چرا نمود آن در زمان قطعی اینترنت در آبان ماه، آنطور که باید مشاهده نشد؟
برداشت وزارت ارتباطات مبنی بر تحقق ۸۰ درصدی شبکه ملی اطلاعات، در آخرین جلسه شورای عالی فضای مجازی، بحث و اصلاح شد. چرا که هم اکنون «شبکه ملی ارتباطات» محقق شده است؛ اما زمانی که در مورد «شبکه ملی اطلاعات» حرفمیزنیممنظورمانزیرساختهایاطلاعاتی شامل مراکز داده، نرم افزارها و خدمات پایهای مانند نقشه، پیامرسان،موتورجستجوو مسیریاب است. باید مراکزی باشد تا اطلاعات ملی در این جا تجمیع شود. از این منظر باید دولت، حمایت کند.
در این موارد تصدیق میکنم که درصد پیشرفتها پایین است اما خوشبختانه وزارت ارتباطات در حال تهیه برنامهای است که همه کسریها و عقب ماندگیهای مورد بحث در تکمیل شبکه ملی اطلاعات را جبران کند. ماتاکیدماناین است که این شبکه به خدمات ارزان، پهنای باند با کیفیت و امن و سالم دست یابیم. هم اکنون پهنای باند اینترنت توأم با هزینه زیاد است.
* رئیس جمهور در اواسط آذرماه و در جلسه ارائه لایحه بودجه ۹۹ به مجلس، بر تقویت شبکه ملی اطلاعات تاکید کرد و تلویحاً از توصیههای مقام معظم رهبری در این خصوص سخن گفت؛ این توصیهها چه بوده و آیا در آخرین جلسه شورای عالی فضای مجازی در ۲۳ آذرماه، به این توصیهها اشاره شد؟
رهبر انقلاب در حکمهای شورای عالی فضای مجازی در سال ۹۰ و ۹۴ تسریع در روند شبکه ملی اطلاعات را تصریح کردند. پس از اتفاقات اخیر و مشکلاتی که قطع اینترنت برای کسب و کارهای داخل کشور ایجاد کرد نیز، مقام معظم رهبری بار دیگر بر تسریع در تکمیل شبکه ملی اطلاعات، تاکید کردند.
به گفته ایشان باید کم و کسریهای مرتبط با شبکه ملی اطلاعات رفع شود چرا که اگر شرایط قطع اینترنت از طریق دشمن به ما تحمیل شد، ما در داخل کشور با مشکل مواجه نشویم.
پس از اتفاقات اخیر و مشکلاتی که قطع اینترنت برای کسب و کارهای داخل کشور ایجاد کرد نیز، مقام معظم رهبری بار دیگر بر تسریع در تکمیل شبکه ملی اطلاعات، تاکید کردندالبته موضوع تحریم اینترنت از سوی دشمن، بعید هم نیست که اتفاق بیافتد. اگرچه خیلیها تحریم اینترنت را ناممکن میدانند اما بررسیهای ما نشان میدهد که هم اکنون نیز ما در زمینههای علمی با تحریمهای ظالمانه در اینترنت روبرو هستیم و دسترسی به سایتهای علمی و مقالات بسیاری برای ما محدود است. ایندرحالیاست که بسیاری فکر میکنند این سایتها از سمت ایران و توسط صاحبان مراکز داده و سایتها، فیلتر شده اما در واقع مسدود شدن سایتهای علمی از سمت آمریکا برای ایرانیان صورت گرفته است.
به طور کلی ما در تجهیزات با تکنولوژی بالا تحریم هستیم و به همین دلیل مجبوریم که در شبکه استقلال داشته باشیم. از این رو در خصوص استقلال سخت افزار و نرم افزار گام برداشتهایمو یقین داریم که با اتکا به دانش جوانان، در آینده نزدیک، سختیها مرتفع شده و دنیا به عظمت جوانان ایرانی اقرار خواهد کرد.
درهمینحال موضوع تکمیل و تسریع در روند پیگیری شبکه ملی اطلاعات در دستور کار شورای عالی فضای مجازی نیز قرار گرفته و رئیس جمهور نیز قول داد که جلسات فوقالعادهبرای بررسی نهایی شبکه ملی اطلاعات و اعتباراتش بگذارد.