کرامت و عزت زنان در محیط های اداری و اجتماعی

به گزارشامروله، یادداشت / حجت الاسلام عبدالغفار امیدوار: شغل و کار بیرون از منزل در وهله اول بنا بر دلایل عقلی و نقلی از آن مرد است.

اولابنا بر تقسیمی که پیامبر اکرم صل الله علیه و آله فرمود کارهای خانه از آن زنان و کارهای بیرون از آن آقایان است و حضرت زهرا سلام الله علیها فرمود: بهترین چیز برای زنان این است که مرد نامحرمی آنها را نبیند و آنها نیز مرد نامحرمی را نبینند(**).

ثانیادلایلی عقلی و تجربی نیز بر آن قائم است از جمله؛ اولویت رسیدگی زنان به تربیت خطیر فرزندان و حفظ کانون خانواده (به دلیل اهمیت تربیت و توانایی فطری زنان در ارتباط با فرزندان و خانواده)، بقاء توان زن جهت تامین عواطف خانواده، کمبود شغل در کشور ایران (و وجوب شرعی تامین نفقه بر مردان)، تناسب بیشتر کار بیرون با روحیه مردان و… که همگی ما را به سپردن کارهای بیرون به خصوص «شغل های مردانه» به جنس مرد رهنمون می سازد.

ثالثاخانمها باید دقت کنند که اشغال پست های اجتماعی و بی کاری مردان در کل به ضرر آنها منجر خواهد شد؛ چه اینکه در چنین شرایطی بالتبع مردان از ازدواج و تشکیل خانواده سر باز می زنند و نبود شغل، مردان را به انواع فسادهای اجتماعی و اخلاقی و… می کشاند (گرچه اشتغال زنان فوائدی هم برای آنان دارد اما عقل سلیم می گوید اگر مضرات کمّا یا کیفا بیشتر از فوائد باشد ادامه آن عاقلانه نیست).

به عبارت دیگر در زمان حاضر ما با زنان تحصیل کرده ای طرف هستیم که توانائی هایی دارند و بخاطر پیشرفت تکنولوژی و تعداد کمتر فرزندان از فراغ بال بیشتری برخوردار هستند و صرفا کار در خانه رضایتمندی لازم را برای آنان ایجاد نمی کند و احساس بطالت و افسردگی می کنند، از طرفی متاسفانه شغل به اندازه کافی در جامعه وجود ندارد و اشتغال بالای خانمها بسیاری از مردان را با بحران اشتغال و پیامدهای پیچیده آن مواجه کرده است.

در چنین شرایطی باید از خودخواهی و نگاه فردی و لجبازی های جنسیتی دست برداریم و با نگاهی جامع نگر و دوراندیشانه به حل و فصل منطقی آن همت بگماریم.

نقش فطری و غریزی مادری

بنا بر راهنمایی متون دینی و پیشوایان اعتقادی ما، عزت و کرامت زن در وهله اول به این است که بتواند در ایفای نقش فطری و غریزی همسری و مادری موفق باشد؛ چه اینکه بعد از اسلام بنایی شریف تر از خانواده پایه گذاری نشده و حفظ خانواده به گرمای عاطفی آن بستگی دارد (امری که چه بخواهیم و چه نخواهیم فقط از یک زن ساخته است).

لذا آنچه که به زن، عزت و کرامت و جایگاه والا نزد خداوند و جامعه بشری، می دهد، ایفای نقش درست مادری و همسری است. در عین حال باید شرایطی برای فعالیت های اجتماعی بانوان ایجاد کرد که ضمن انجام کارهای مربوط به خانه و خانواده بتوانند از مزایای اشتغال (مثل استفاده موثر از تحصیلات و رفع احساس بطالت و فرسودگی و احساس رضایت مندی…) و نگرانی های عدم اشتغال (مثل نگرانی از تامین هزینه های زندگی به ویژه در دوران پیری و…) برخوردار شوند.

وظایف نظام جمهوری اسلامی ایران

بر نظام جمهوری اسلامی است که از نظر فرهنگی شرایطی ایجاد کند که درس خواندن خانمها در مقاطع بالا اولا به خودی خود (و صرف نظر از اشتغال) یک ارزش به حساب بیاید و ثانیا از توانائی های آنان در شغل های مرتبط با خانمها (مثل پزشکی، معلمی، مامائی و…) و برخی دیگر از فعالیت ها (مثل فعالیت های هنری، پژوهشی، مشاوره ای و…) استفاده کند و ثالثا کار در خانه را نیز شغل محسوب کند و برای آن امتیازاتی (مثل بیمه و حقوق و…) در نظر بگیرد.

در واقع باید از یک زن به عنوان انسانی که متولی کار مهم تربیت و ایجاد فضایی برای آرامش انسان هاست، سپاسگزاری ‌شود و مردان و زنان تصور نکنند فقط کار بیرون مهم است و زن کار مهمی در خانه انجام نمی‌دهد.

تعریف عزت و کرامت

اما بعد از بیان وضعیت مطلوب، با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی موجود جامعه و حضور خانمها در مشاغل اجتماعی، در ادامه به بحث کرامت و عزت زنان در محیط های اداری و اجتماعی خواهیم پرداخت.

تعریف کرامت:کرامت در لغت، بهترین از هر چیزی را گویند؛ مثلا به بهترین سنگها و درختان «احجار کریمه» و «اشجار کریمه» می گویند و در اصطلاح کرامت به معناى «دورى از پستى و فرومایگى و روح بزرگوار و مزین به ارزشهای انسانی» است.

تعریف عزت:عزت در لغت به معنای شدّت و قهر و غلبه است و لازمه‌ی آن شکست ­ناپذیری و عدم چیره شدن عقل در مقابل قوای دیگر است. در اصطلاح عزت نفس یعنی احساس ارزشمندی که فرد نسبت به خود دارد؛ هرچه این احساس قوی تر باشد و ارزش بیشتری برای خود قائل باشد، سالم تر خواهد بود.

در واقع یکی از مهمترین عواملی که باعث می‌شود آدمی کمتر دچار آسیب‌های اجتماعی شود همین عزت نفس است. امام هادی علیه السلام می فرماید: من هانت علیه نفسه فلا تأمن شره؛ کسی که نزد خودش احساس شخصیت نکند از شر او ایمن مباش (تحف العقول، ص۴۸۳).

عزّت نفس، فضیلتی است که بین دو اخلاق رذیله قرار گرفته است و انسان در صورت انحراف از این صراط مستقیم، به دو مسیر انحرافی، یعنی تکبّر و دیگری تذلّل گرفتار می­ شود. قرآن کریم تمامی عزّت­ها را تنها از آنخدادانسته است و از این رو دستیابی به عزّت حقیقی تنها در سایه‌ی تقرّب به خداوند ممکن است. راهکار عملی در راه رسیدن به عزّت واقعی انجام عمل صالح و متصف نمودن جان به اوصاف الهی است.

نتیجه:هر آنچه که مراعاتشان زندگی ما را انسانی ­تر و عقلانی تر و الهی تر کند و امنیت، رفاه و شکوفایی و رشد همه جانبه ما را در آدمیت به دنبال داشته باشد در راستای کرامت و عزت آدمی است.

راهکارهای عمومی تامین کرامت و عزت:

* برخورداری از جهان بینی درست (اعتقاد و ایمان به مبدأ و معاد، نبوت و امامت و عدالت).

* معرفت نفس (اعرف المعارف معرفه النفس). و آن به این است که خود را فقیر الی الله و خدا را غنی بالذات ببینی در آن صورت:

رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند/ بنگر که تا چه حد است مکان آدمیت/ طیران مرغ دیدی تو ز پای ‌بند شهوت/ به در آی تا ببینی طیران آدمیت)

* تقوا؛ تنظیم زندگی بر اساس بایدها و نبایدهای ناشی از هست ها و نیست های جهان بینی و خودشناسی و فرجام شناسی؛ قال الله: «انّ اکرمکم عندالله اتقیکم». على (علیه السلام) نیز فرموده: کرامت بدون تقوا حاصل نمی‌شود (نهج البلاغه، حکمت ۱۱۳).

* پرهیز از حبّ دنیا؛ حب دنیا ریشه هر معصیت و ابتداى هر گناه است (حبّ الدنیا رأس کل خطیئه؛ حب دنیا ناشی از کم دیدن خود و زیاد دیدن دنیای دنی است و محصولش آن است که انسان را چنان به خود دلبسته می کند که هر گاه بین آخرت و دنیا تعارضی حاصل شود آدمی طرف دنیا را بگیرد).

* محاسبه نفس و توبه؛ (حاسبوا قبل ان تحاسبوا؛ یعنی انسان حساب شده عمل کند و اگر جایی حساب شده عمل نکرد جبران کند).

* کسب معرفت و فضائل اخلاقی؛ (اساسا محتوای کرامت و عزت هستند).

* رشد متناسب همه استعدادهای انسانی؛ (عقل، اراده، عواطف و …)

* امکان برخورداری از حقوق انسانی؛ چه اینکه مبنای کرامت و رابطه کرامت با حقوق انسانی است؛ حقوقی مثل عقلانیت، معنویت و عدالت، آزادی و…

* توجه به فطرت؛ تمام انسان‌ها به لحاظ فطرت، خداوند را قبول دارند و به همین دلیل هم هست که همه انسان‌ها دارای کرامت ذاتی هستند (و لقد کرّمنا بنی آدم)

* پیروی از الگوها؛ به ویژه رسول اکرم: لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُواْ اللهَ وَ الْیَوْمَ الأَخِرَ وَ ذَکَرَ اللهَ کَثِیراً. چه اینکه وَ لِلَّهِ الْعِزَّهُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ

راهکارهای حفظ کرامت و عزت زنان درمحیط های اداری و اجتماعی:

تکریم شخصیت زن در محیطهای اجتماعی و اداری بر اساس سنن اسلامی و رهنمودهای مقام معظم رهبری عمدتا به رعایت دو اصل است:

اصل اول:حفظ عفاف و حجاب و رعایت حریم محرم و نامحرم؛

اصل دوم:فعالیت اجتماعی و اداری بانوان با رعایت حفظ اولویت خانواده و محوریت زنان در خانه و خانواده.

یعنی برنامه ریزی ها برای حضور زنان در محیط کار و اجتماع باید بگونه ای باشد که دو مطلب فوق در آن لحاظ شود؛ به عنوان مثال تفکیک جنسیتی محیط کاری (حتی المقدور) و کاهش ساعات کاری و مرخصی لازم در ایام بارداری و بعد از آن و همچنین فرهنگسازی کمک دهی مردان به خانمها در امور منزل و تقسیم کار منزل بین زن و مرد و… نمونه برنامه هایی در تامین دو اصل مذکور می باشند.

اما بنا بر آنچه که از بسیاری خانم ها شنیده می شود شاید بتواناصل سومینیز به دو اصل سابق افزود و آن بنا بر عدالت اسلامی اصل «شایسته سالاری» است؛ یعنی استفاده از برخی زنان خاص در پست های سطوح بالا متناسب با سطح سواد و تجربه و شایستگی های مدیریتی آنان (به ویژه در شغلهای مرتبط با خانمها).

نتیجه گیری و خلاصه بحث:می توان عزت و کرامت زن را در سه گام تحقق بخشید؛

گام اول باز گذاشتن راه نقد و انتقاد از کم و کیف مسائل زنان،

گام دوم تبدیل نظرات صحیح به قانون،

و گام سوم اجرا و فرهنگ‌سازی است.

در این صورت با تصحیح نگرش، قانون و کنش می توان امنیتی ایجاد کرد که در آن عزت و کرامت زن به ثمر بنشیند. اما به طور خلاصه «عزت و کرامت زن» را در چند گزاره ذیل می توان خلاصه کرد؛

۱ـاز نظر اسلام زن و مرد از لحاظ شخصیت و هویت انسانى با یکدیگر برابرند.
۲ـکارکردن زنان در خارج از خانه حرام نیست (لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمّا اکتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصیبٌ مِمّا اکتَسَبْنَ- کریمه نساء/ شریفه ۳۲) به ویژه برای زنانی که درآمد شوهرانشان علیرغم قناعت و… کفاف مخارج زندگیشان را نمی دهد.

۳-وضعیت کنونى اجتماعات بشرى گاهى اقتضا دارد که زنان در برخى منصب هاى اجتماعى و مشاغل مشارکت داشته باشند و نقش سازنده آنان در مسایل تربیتى، فرهنگى، خدماتى و اجتماعى قابل انکار نیست.

۴ـاینکه زن نتواند همه‌ى مشاغلى را که مرد به عهده می گیرد به عهده بگیرد، نباید ننگ دانست یا نقص دانست؛ آن چیزى بد است که متناسب با طبیعت الهى نباشد (از فرمایشات مقام معظم رهبری).
۵-با توجه به ملاحظات و دستوراتى که شرع مقدس بر آن تأکید دارد، چه بسا حضور زنان در برخى مشاغل نظیر پزشکى و پرستارى و مراکز آموزشى ویژه بانوان یک ضرورت باشد، زیرا عدم حضور زنان در این مشاغل مستلزم استفاده از مردان براى آموزش و معالجه است.
۶ـحضور زنان در این گونه مشاغل و حتى در اجتماع، حتى المقدور نباید باعث اختلاط آنان با مردان شود و آنان وظیفه دارند با حفظ شؤونات اسلامى نظیر پوشش مناسب و رعایت عفت و پاکدامنى، محیط فعالیت خود را از گزند وسوسه هاى شیطانى دور نگه دارند.

(به طور خلاصه قوانینى که اسلام براى حضور زن و مرد در اجتماع وضع کرده عبارت است از: پوشش مناسب و شرعى، پرهیز از نگاه هاى خیره و فتنه انگیز، تنها نبودن زن و مرد بیگانه در یک محل بسته، اجازه داشتن از همسر و رعایت عفت و پاکدامنى. چنانچه این شرایط در محیط کار رعایت شود، کارکردن زنان در خارج از خانه جایز است؛ حال چه حضور آنان براى نیاز اقتصادى باشد و یا به انگیزه دیگر).

۷ـبر نظام جمهورى اسلامى است که تا آنجا که ممکن است جهت تامین نیازهای روحی، سلیقه ای و اقتصادی خانمها شغل هایی متناسب با روحیات و ظرفیت های علمی خانم ها ایجاد کند و از وجود آنان در پروسه های تحقیقاتی و زیرساخت های مدیریتی استفاده کند.

۸-لزوما حضور و بالندگی اجتماعی زنان به معنای فعالیت کارمندی نیست؛ بلکه ارتقاء تحصیلات به سطوح عالی و نقش پژوهشی و مشورتی و ارائه راهکار در برنامه ریزی های کلان مملکتی و تشکیل NGOهای حمایتی از اقشار مستضعف و آسیب پذیر و پشتیبانی های سیاسی و فعالیت های فرهنگی (مثل نویسندگی و…) می تواند شکل هایی از حضور اجتماعی بانوان باشد. کما اینکه فعالیت های حضرت زهراء سلام الله علیها و زنان در اول انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نیز از همین قبیل بوده است.

۹-فرهنگسازی جایگاه اصیل و والای «زن خانه دار» و حمایت مالی و معنوی از این جایگاه و ترویج فرهنگ قناعت.

۱۰-لحاظ کردن اولویت همسرداری و تربیت فرزندان و گرمابخشی به کانون خانواده در تنظیم برنامه ریزی ها و اوقات خانمهای شاغل (در هر دو بخش خصوصی و دولتی).

۱۱-و در پایان ذکر این نکته ضروری است که نباید با شعار دلفریب اما پوچ و توخالی فمنیست ها مبنی بر «تساوی حقوق زن و مرد» از «زن» یک «مرد» ساخت؛ بلکه نظر اسلام بر «تناسب حقوق زن و مرد» است؛ یعنی لحاظ کردن تفاوتهای جسمی و روانی زن و مرد، در تمام برنامه ها و به عبارت دیگر نه انسان بودن زن باید قربانی زن بودن او بشود و نه زن بودن او قربانی انسان بودنش بلکه عزت و کرامت زن در لحاظ هر دو بُعد است.

پی نوشت:

(**) مناقب آل ابی طالب، ج ۳، ص ۳۴۱؛ البته از این روایت، حرمت حضور زنان در اجتماع برداشت نمی شود؛ چرا که آنچه در متن روایت آمده، با سیره و منش خود حضرت زهرا(سلام الله علیها) مخالف است؛ بلکه منظور این است که در مواقع لزوم و ضروری در اجتماع حاضر شوند